Oksijen nedir?

Yeryüzünde bütün canlılara hayat veren bir gazdır. Ayrıca en çok kullanılan eleman da oksijendir.

Simgesi: (O), atom ağırlığı: 16,000, atom sayısı: 8, yoğunluğu: 0,00143, erime noktası: -218°, kaynama noktası: -183°'dir. Oksijen, hidrojenle birleşerek suyu meydana getirir. Bu yönden de canlılar için pir hayat kaynağıdır. İlk olarak İngiliz bilgini Priestley tarafından bulunmuştur.

Laoisier de bu buluş sayesinde kimya bilimini yanlış yola sürükleyen «flogiston teorisi» ni yıkmıştır.Baryum oksit, havada kızıl dereceye kadar ısıtılırsa, havadan oksijen alarak «baryum peroksit» haline geçer. Baryum peroksit de akkor oluncaya kadar ısıtılırsa, oksijen vererek baryum oksit haline geçer. Havanın «içinde» aracında soğutulup sıvılaştırması sırasında da oksijen sıvılaşır. Endüstride bu yoldan oksijen elde edilir. Renksiz, kokusuz, suda az çözünen oksijenin yakıcı özelliği çok önemlidir.

Oksijen olmayan yerde, yanma olmaz. Işık ve : ısı veren bütün olaylar, birer yanma olayıdır. Oksitlenme de, yanmanın özel bir ' şeklidir. Buna «paslanma» da denir. Isı ve ışık göstermeyen olaylar da, «yavaş oksitlenme» veya paslanmadır. Yavaş oksitlenmenin madenler üzerinde etkisi büyüktür.

Bazı madenler (alüminyum gibi) üst tabakasında bir oksit zarı meydana getirerek, daha alt tabakalarını korurlar. Diğerleri ı (demir ve bakır) tamamen paslanarak metalik halden tuz haline geçerler. Madenleri oksitlenmeden korumak için endüstride yağlama, boyama, lak veya bozulmayan maden kaplamalardan yararlanılır. Canlılarda da solunumla havadan alınan oksijen, besinlerle alınan karbonu yakar.

Meydana gelen karbon dioksit, solunum yoluyla yine dışarı atılır. Canlıların oksijen alıp, karbon dioksit atmaları ile atmosferde meydana gelen dengesizlik, bitkilerin özümleme yapması ile düzelir. Aksi halde dünyada oksijen biter, hayat sona ererdi. Oksijen ayrıca tıpta çeşitli hastalıklarda (zatürree, kalp, gaz zehirlenmeleri), çok yükseklere çıkan pilotlara ve derine inen dalgıçlara verilerek, endüstride kaynak işlerinde kullanılır.

Oksijenin atom ağırlığı 16 olarak kabul edilir. (Karbon atomunun ağırlığı 12 kabul edildiği zaman, oksijenin atom ağırlığı 15,9994’tür). Kütle numaraları 14, 15 ve 19 olan izotopları radyoaktiftir. Fakat bu radyoaktif izotopların ömrü oldukça kısadır. Yarılanma müddetleri; 0 14 ’ün 72 saniye, 0 15 ’in 2,1 dakika 0 19 ’un ise 29 saniyedir. Oksijenin çekirdeğinde 8 proton bulunmaktadır. İki yörüngesi olan oksijenin en dış yörüngesinde altı elektron bulunmaktadır.

Kimya reaksiyonlarının hemen hemen hepsinde iki elektron alarak (2-) hale geçer. Oksijen, normal sıcaklıkta pasif olduğu halde, yüksek sıcaklıkta aktiftir. Serbest halde O 2 moleküler yapısına sahip olan oksijen havadan 1,1053 defa daha ağırdır. Oksijenin sudaki çözünürlüğü, 100 ml suda 2,8 ml’dir (20°C). Bu çözünme olayı balıklar için zaruridir. Oksijenin kritik sıcaklığı -118,8°C’dır. Oksijen, bu sıcaklığın üzerinde sıvılaşmaz. Yani sadece basınçla sıvılaştırılamaz.

Belli miktardaki oksijen, katı ve sıvı hallerinin her ikisinde de şeffaf ve açık mavidir. Sıvı oksijen, kuvvetli manyetiktir. Şayet sıvı oksijenin bir atmosfer basıncındaki bir hacmi, normal şartlar altında (760 mm Hg ve 20°C) buharlaştırılırsa, buharın hacmi, sıvı hacminin 860 misli olur. Katı oksijenin yoğunluğu -252,5°C’de 1,426 g/cm 3 tür. Sıvı oksijenin yoğunluğu -183°C’de 1,143 g/cm 3 tür. 0°C’deki gaz oksijenin yoğunluğu 1,429 g/l’dir. Metallerin çok azı, sıvı haldeyken oksijen absorblar (emer).

Absorblanan bu oksijen, metal katılaşırken tekrar metali terk eder. Bileşikleri: Oksijenin en önemli bileşiği sudur (H 2 O). kükürt dioksit (SO 2 ) ve karbondioksit (CO 2 ) gibi ametal oksitler; alkol, aldehit ve karboksilli asitler gibi organik bileşikler; sülfürik asit (H 2 SO 4 ), nitrat asidi(HNO 3 ) gibi mineral asitler oksijenin kovalent bağ oluşturduğu bileşiklerdir. Oksijenin metallerle yaptığı bileşikler iyonik bileşiklerdir. Tabiatta bulunan birçok kıymetli mineral, (hematit (Fe 2 O 3 ), küprit (Cu 2 O), alumin (Al 2 O 3 ) kalsiyum oksit (CaO) gibi) oksijen ihtiva eder.

Elde edilişi

1. Suyun elektrolizinden elde edilir. Az miktarda baz veya asit ilave edilmiş saf su elektroliz edilirse, anotta, çok saf oksijen elde edilir.

2. Laboratuvarda, potasyum kloratın (KClO 3) mangandioksit (MnO 2) ile ısıtılmasından elde edilir.

3. Potasyum permanganat ile hidrojen peroksit, asitli ortamda oksijen verir.

4. Endüstride, havadan elde edilir. Hava, sıvı hale getirilir. Sıvı havanın franksiyonlu destilasyonunda önce azot buharlaşır, geriye % 99,5 saflıkta oksijen kalır.

5. Yine endüstride, çok saf oksijen, baryum peroksidin (BaO 2) 800°ye kadar ısıtılmasından elde edilir.

Kullanılışı

Hidrojen ve asetilen gibi yanıcı gazlarla birleştirilerek kaynakçılıkta kullanılır. Bu alevin sıcaklığı yaklaşık 4000°C olduğu için, metal yüzeylerini eriterek, metalleri birbirine mevzi alarak birleştirir. Bu sıcaklıktan faydalanılarak, metaller ve çelikler kesilir. Kaynakçılıkta ve kesme işleminde kullanılan oksijen, % 95,5 saflıktadır. Bu oksijen, tıpta oksijen tedavisinde kullanılır. Roketlerin tahrikinde, dalgıçların su altında çalışmalarında, su gazı imalinde, yüksek fırınlarda sentetik taşların imalinde, kimyevi sentezlerde kullanılır.

Oksijen çevrimi

Oksijenin değişik biçimlere dönüşerek tabiatta devamlı dolaşımıdır. Oksijen havada gaz halinde suda ise bileşik olarak bulunur. İnsanlar, hayvanlar ve bazı bitkiler teneffüs yoluyla aldıkları oksijeni karbondioksit halinde havaya veya suya geri verirler. Daha sonra algler ve yeşil bitkiler aldıkları karbondioksidi fotosentez yoluyla karbonhidratlara dönüştürürler. Bu arada yan ürün olarak da oksijen açığa çıkar.

Dünyadaki sular biyosferin başlıca oksijen kaynağıdır. Mevcut oksijenin yaklaşık yüzde 90’ının sularda yaşayan alglerce karşılandığı tespit edilmiştir. Tabiattaki hadiseler atmosferdeki oksijen miktarının sabit kalmasına ve böylece hayatın devam etmesine imkan sağlayacak şekilde tezahür eder.

Sözlükte "oksijen" ne demek?

1. ( oksys ekşi, gennan doğurmak) hidrojenle birleşerek suyu oluşturan, atom ağırlığı 16, rengi, kokusu ve tadı olmayan, havada beste bir oranında bulunan bir gaz, müvellidülhumuza, simgesi o.

Oksijen kelimesinin ingilizcesi

n. oxygen
Köken: Fransızca